علوم غریبه از شیخ بهایی تا علامه طباطبایی

شیخ بهایی عالم علوم غریبه است. البته در بیشتر علوم اسلامی سر رشته دارد. استادی اش در علوم غریبه خیلی بیشتر از شاخه های دیگر علوم است. می توان او را حلقه اتصال علوم غریبه به علوم دیگر دانست. بخشی از میراث علوم غریبه کهن، به وسیله او به روزگار خودش منتقل شده است و بعد از او هم به آیندگان رسیده است تا علامه طباطبایی.

من با شیخ بهایی ماجرایی دارم که روزی باید به تفصیل بنویسم. حقیقت این است که من به مقام او وقوف نداشتم و همین موجب جسارت کردنم به او می شد تا اینکه یک شب نمایان شد و مرا از اشتباهم خارج کرد. امیدوارم بتوانم این ماجرا را به گونه ای بنوییسم که باور پذیر باشد.

باری شیخ بهایی در کشکول مطالبی درباره علوم غریبه دارد که اهمیت بسیار زیادی دارد. تعریفی که او از علوم غریبه داده، بعد از او مورد استناد همه عالمان این فن قرار گرفته است، همچنان که طلسمات او چنین حالتی دارد، همچنان که دعاها و رمزهایش. در لسان اهل این معانی، دعاهایی هست که منقول از شیخ بهایی است. من اولین بار در میراث مرحوم حافظیان با ان برخورد کردم. در میراث مرحوم آقا محمدعلی ادیب هم باز دعاهایی هست که از خود شیخ بهایی است.

باری، تعریفی که شیخ بهایی از علوم غریبه داده و گفته است: العلوم ینقسم الی جلیه و خفیه فالجلیه العلوم المتداوله بین الطلاب ... و الخفیه فهی المستوره المصمون بها من غیر اهلها.... بعد از شیخ بهایی در نزد همه علمای بعد از شیخ بهایی مقبول واقعه است. 

به همین جهت، عین این تعریف را در آثار نراقیین (نراقی بزرگ و ملااحمد نراقی) از جمله «مشکلات العلوم» و «خزائن» می توان دید و این رشته ادامه دارد تا می رسد به علامه طباطبایی که در جلد دوم المیزان عین گفتار شیخ بهایی را نقل کرده و آن را تایید کرده است. (مراجعه کنید به المیزان جلد 2)

بدین ترتیب، میراث علوم غریبه، در ایران بوسیله شیخ بهایی امتزاج یافته و به نسل های بعدی منتقل شده است.

کسانی که به این جنبه علامه طباطبایی علم ندارند، در حقیقت او را از دور زیارت کرده اند نه از نزدیک.